استحقاق نفقه زوجه و‌ موانع استحقاق نفقه

نفقه در معنای لغوی خود به معنای کمک کردن، انفاق و نیکوکاری است. در معنای عرفی، نفقه به معنی خرجی و هزینه‌های مایحتاج فرد می‌باشد. این مفهوم به عنوان یک مسئولیت اجتماعی و حقوقی شناخته می‌شود که در بسیاری از جوامع برای تأمین نیازهای اساسی افرادی که به حمایت مالی نیاز دارند، به وجود آمده است.

بر اساس ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی ایران، نفقه به معنای همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن است. این شامل هزینه‌هایی مانند خانه، پوشاک، غذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی می‌شود. همچنین، در صورتی که زن نیاز به خادم داشته باشد و یا به دلیل نقص یا بیماری به آن احتیاج پیدا کند، این هزینه‌ها نیز جزو نفقه محسوب می‌گردند.در دسته بندی کلی ، نفقه به دو دسته تقسیم‌میشود : نفقه زوجه و نفقه اقارب ( خویشاوندان )
منظور از نفقه اقارب ، نفقه ای است که در اثر روابط بین اقارب ابجاد می شود ؛ منظور فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی می باشد که ملزم به انفاق یکدیگرند ؛ اعم از اینکه واسطه‌ای در قرابت آنها وجود داشته باشد مانند پدربزرگ و مادربزرگ و بالاتر و نوه‌ها یا قرابت بدون واسطه باشد مانند پدرو فرزند یا مادر و فرزند.
و‌ اما نفقه ی زوجه که مورد بررسی ما هم می باشد ، بعد از عقد نکاح ، یکی از حقوق مالی است که به زوجه تعلق می گیرد ؛
در واقع در عقد دائم، پرداخت و تامین نفقه ی زن از وظایف ضروری مرد محسوب می شود و زوجین می توانند خودشان میزان نفقه را قبل از عقد مشخص کنند، اما در عقد موقت زن نمی تواند از مرد درخواست پرداخت نفقه را داشته باشد مگر در حالتی که قبل از عقد، زوجین بر سر میزان نفقه به توافق رسیده باشند.
در حالت کلی نفقه حق زن است و می تواند آن را از همسرش مطالبه کند، اما قانونگذار برای رعایت عدالت شرایطی را مشخص کرده که با توجه به آن شرایط نفقه به زن تعلق نخواهد گرفت.
درواقع ، اگر مرد بتواند در دادگاه ثابت کند که همسرش در زندگی مشترک به وظایف خود عمل نمی کند و یا از انجام آن ها سر باز می زند که در اصطلاح حقوقی به آن عدم تمکین می گویند؛ دادگاه حق را به مرد داده و نفقه به زن تعلق نخواهد گرفت.

شایان به ذکر است که رسیدگی به دادخواست مطالبه ی نفقه به استناد قانون شوراهای حل اختلاف در صلاحیت این مرجع می باشد و البته برحسب مورد ، دادگاه خانواده هم می تواند در برخی موارد صالح به رسیدگی باشد . نففه ی زوجه به دو صورت نفقهی گذشته و نفقه ی اینده است که هر دو قابل مطالبه خواهد بود .
شرح ما وقع ، انکه از انجایی که پرداخت نفقه ی زوجه یکی از تکالیف زوج به شمار می رود و جز در موارد خاص ، این تکلیف از وی ساقط نمیشود ، فلذا ؛ دادخواست زیر توصیف حالتی است که زوج ، علی رغم تمکین زوجه ، از پرداخت نفقه ی وی امتناع می نماید و متعاقبا زوجه دادخواست مطالبه نفقه ی ایام زوجیت خود را در مرجع صالح اقامه می نماید و لازم به ذکر است که به صورت کلی بار اثبات پرداخت یا عدم پرداخت نفقه با توجه به ظواهر و‌نشانه های امر متفاوت خواهد بود مثلا اگر زوجین تا آن تاریخ در منزل مشترک بسر می برند ، حضور در منزل مشترک ظهور بر پرداخت نفقه دارد مگر اینکه زوجه دلیلی برخلاف آن به دادگاه تقدیم نماید و‌ اگر هم زوج ترک منزل کرده باشد، بار اثبات متفاوت خواهد شد .
فرآیند تنظیم و تقدیم درخواست مطالبه نفقه زن از مرد، مراحل قانونی خاص خود را دارد ؛ علاوه بر اینکه ، زن می‌تواند به طریق حقوقی (نه کیفری) برای درخواست نفقه خود اقدام کند و درخواست خود را مطالبه کند ، به روش کیفری هم‌ می تواند به جرم ترک‌انفاق از زوجی که از پرداخت نفقه امتناع کرده است ، شکایت کند که ممکن است منجر به صدور حکم حبس برای مردی شود که به علت داشتن وضعیت مالی و تمکین توسط زن، نفقه او را پرداخت نکرده است.

نمونه دادخواست مطالبه ی نفقه زوجه :

طرفین دادرسی خواهان …. خوانده …
وکیل یا نماینده قانونی انها …
خواسته و بهای ان :الزام زوجه به پرداخت نفقه مقوم به … به انضمام خسارات دادرسی
دلایل و مدارک و منضمات دادخواست :
کپی مصدق نکاح نامه
شهادت شهود
کارشناسی
وکالتنامه اگر توسط نماینده اقامه شده باشد و …

شرح دادخواست :

ریاست محترم شورای حل اختلاف
با سلام
احتراما مراتب دادخواهی موکل را به شرح ذیل به استحصار عالی می رساند؛
به موجب سند ازدواج شماره ……….. در دفتر ازدواج شماره …. درتاریخ … موکل اینجانب به عقد دایم آقای ………. درآمده است ؛ لکن متاسفانه به مدت بیش از ….. است که زوج ، منزل و زندگی مشترک را ترک کرده و از پرداخت نفقه و تامین مصادیق آن (مسکن مناسب، خوراک، پوشاک، هزینه های درمانی و …) به موکل امتناع می نماید ، نظر به اینکه تامین نفقه زوجه بر عهده شوهر می باشد فلذا ؛ با عنایت به مراتب فوق و با توجه به دلایل و مدارک ابرازی تقاضای صدور حکم مبنی بر محکومیت خوانده به پرداخت نفقه و عندالزوم ارجاع امر به کارشناس مربوطه مورد استدعا می باشد.

شرح دادخواست : مطالیه نفقه گذشته ( معوق )

ریاست محترم (شورا / دادگاه)
با سلام
احتراما به استحضار می رساند موجب سند نکاحیه شماره ………….. مورخ ………… موکل به عقد دائم خوانده درآمده است . متاسفانه خوانده از تاریخ …………. از پرداخت هرگونه نفقه و تامین مایحتاج زندگی مشترک امتناع ورزیده است .
نظر به اینکه طبق ماده 1106 قانون مدنی ، نفقه زوجه در صورت تمکین بر عهده زوج می باشد و از آنجا که زوجه در منزل مشترک و در تمکین همسر است و علاوه بر آن طبق ماده 1206 قانون فوق الذکر، نفقه بر عهده زوج است . لذا با تقدیم دادخواست و مستندات مربوطه از مقام محترم قضائی صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت نفقه ایام گذشته به انضمام کلیه خسارات دادرسی با ارجاع امر به کارشناسی مورد استدعاست .

(درصورتی که خواسته در معرض تضییع و تفریط باشد ، می توان قسمت ذیل را نیز در ادامه دادخواست گنجاند )
ضمنا با توجه به اینکه خواسته در معرض تضییع می باشد به استناد ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی بدوا صدور قرار تامین خواسته و اجرای آن قبل از ابلاغ  قانون مدنی 117 آن قانون مورد تقاضاست.

بیشتر بخوانید: دیه ی کامل انسان

نمونه ی دادنامه ی مطالبه ی نفقه ی زوجه :

رای شورای حل اختلاف – مطالبه نفقه
تاریخ رسیدگی : 92/05/02
شماره پرونده : ……………….
شماره دادنامه : ……………..
مرجع رسیدگی :  حوزه 2207 شورای حل اختلاف مستقر در خانواده یک تهران
خواهان : خانم ……….. با وکالت ………… به نشانی………………. .
خوانده :  آقای ………….. به نشانی: مجهول المکان
خواسته : نفقه معوقه
گردشکار: خواهان دادخواستی به شرح فوق علیه خوانده اقامه نموده که پس از ارجاع به این حوزه و ثبت به کلاسه فوق و جری تشریفات قانونی در وقت فوق العاده/مقرر حوزه به تصدی امضاءکنندگان زیر تشکیل است و با توجه به محتویات پرونده پس از شور و تبادل نظر ختم رسیدگی را اعلام و به شرح زیر مبادرت به صدور رای می نماید.
رای قاضی شورا :
در خصوص دادخواست خانم ……….. با وکالت …………. به طرفیت آقای ………… به خواسته الزام خوانده به پرداخت نفقه معوقه خواهان از تاریخ 91/07/27 تا 92/02/04 با عنایت به جامع محتویات پرونده از جمله فتوکپی مصدق نکاحنامه رسمی شماره 1653 وجود علقه زوجیت بین طرفین متداعیین به سبب عقد نکاح دائم محرز است و در مورد خواسته خواهان با توجه به اظهارات خواهان پرونده و با عنایت به سایر قرائن و شواهد موجود و نظریه اعضای شورا و اینکه خوانده محترم با وصف اظهارات و دلایل ابزاری خواهان و دفاعیات موثری ارائه نکرده اهذا ؛ با التفات محتویات پرونده خواسته خواهان را ثابت تشخیص داده و مستندا به مواد (1107-1106-1102) قانون مدنی خوانده را به پرداخت ماهیانه دویست و پنجاه هزار تومان  از تاریخ 91/07/27 لغایت 92/02/04 محکوم می نماید. رای صادره غیابی و ظرف بیست روز پس از ابلاغ واخواهی و سپس ظرف 20 روز قابل اعتراض و رسیدگی در محاکم محترم عمومی تهران می باشد.
قاضی شورای حل اختلاف مجتمع 23 حوزه 2207

همانطور ک بیان شد ، زوجه علاوه بر مطالبه ی حقوقی ، میتواند به استناد ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ از زوج ، مشروط به اینکه زوج علی رغم داشتن استطاعت مالی و تمکین زوجه ، از پرداخت نفقه خودداری می کند ، شکایت کند .
نمونه شکواییه جرم ترک انفاق :

شاکی: ……
اقامتگاه: ……….
کدملی: ……
شماره تماس: ۰…..
مشتکی عنه: …….
اقامتگاه: …….
کدملی: ……………….
شماره تماس: ………
عنوان اتهام : ترک انفاق
تاریخ وقوع جرم:…../…../…..
دلایل اثبات جرم:
۱- رونوشت سند رسمی ازدواج
۲- شهادت شهود
۳- رونوشت کارت ملی
شرح شکایت :
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان …..
با سلام و احترام
به استحضار می رساند اینجانب( شاکی) در مورخ …./…./…. طبق سند ازدواج رسمی شماره …….صادره از دفتر خانه رسمی ازدواج شماره…….به عقد دائم آقای…..
( مشتکی عنه) در آمدم. اندکی بعد از شروع زندگی مشترک مشتکی عنه از تهیه ملزومات معیشتی امتناع می ورزد و در تاریخ …./…../….. مرا به اجبار از خانه مشترک بیرون رانده و از آن تاریخ از بازگشت من به خانه ممانعت می کند. در حال حاضر اینجانب در خانه پدری خود اقامت داشته و مشتکی عنه از تاریخ فوق الذکر از پرداخت نفقه شرعی و قانونی امتناع می ورزد.ضمنا پدر و برادرم جهت ادای شهادت در مرجع قضایی اعلام آمادگی نموده اند.
نهایتا با تقدیم این برگ شکواییه و به استناد ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده از مقام قضایی محترم تقاضای تعقیب و مجازات مشتکی عنه مورد استدعاست.

نمونه دادنامه جرم ترک انفاق :

نمونه رای ترک انفاق

بسمه تعالي
به تاريخ : 1376/01/16
پرونده كلاسه 75/1008 شعبه هشتم
شماره دادنامه : 18
مرجع رسيدگي: شعبه هشتم دادگاه عمومي تنكابن
شاكي : خانم صديقه
متهم : آقاي عليرضا
اتهام : ترك انفاق
گردش كار : خواهان دادخواستي به خواسته فوق به طرفيت خوانده تقديم داشته كه پس از ارجاع به اين شعبه و ثبت به كلاسه فوق و جري تشريفات قانوني در وقت مقرر شعبه هشتم دادگاه عمومي تنكابن به تصدي امضاء كننده ذيل تشكيل است و با توجه به محتويات پرونده ختم رسيدگي را اعلام و به شرح زير صدور راي مي نمايد:
(راي دادگاه )
در خصوص شكايت خانم صديقه فرزند محمد رضا عليه همسرش آقاي عليرضا فرزند علي اكبر داير به ترك انفاق كه اتهام متهم از توجه به شكايت شاكيه، گزارش مراجع انتظامي، اظهارات گواه تعرفه شده، اقرار و اعتراف صريح متهم در محضر دادگاه و ساير قراين و امارات موجود ديگر در پرونده محرز و بزهكاريش محقق و ثابت است و عمل ارتكابي متهم با ماده 642 قانون تعزيرات اسلامي انطباق دارد. علي هذا دادگاه به استناد ماده مرقوم متهم موصوف را به تحمل 91 روز حبس تعزيری محكوم مي نمايد. حكم صادره حضوري و قطعي است.

دادرسي شعبه دادگاه عمومي تنكابن

بیشتر بخوانید: نفقه، سقف مهریه

نتیجه گیری

در نهایت، باید گفت که نفقه حق قانونی زن است و مرد موظف به پرداخت آن است، مگر در شرایط خاص که زن مستحق نفقه نباشد. اگر مرد از پرداخت نفقه امتناع کند، زن می‌تواند از طریق مراجع قضایی، این حق را مطالبه کند. آگاهی از حقوق خود در این زمینه به زن کمک می‌کند تا در صورت نیاز، بتواند از طریق مراحل قانونی، نفقه خود را دریافت کند. توصیه می‌شود که در چنین مواردی، از مشاوره حقوقی بهره‌برده و با آگاهی کامل، اقدامات لازم را انجام دهید تا روند قانونی به درستی طی شود.