امروزه با توسعه تجارت بین المللی، روابط اقتصادی میان کشورها شکل پیچیده تری به خود گرفته است. واردات و صادرات کالا، مقررات خاصی را می طلبد که رعایت آن ها از سوی فعالان اقتصادی الزامی است. گمرک به عنوان نهاد ناظر بر ورود و خروج کالا، نقش حیاتی در این فرآیند ایفا می کند. از سوی دیگر، بروز اختلافات و تخلفات در زمینه مقررات گمرکی، موجب شکل گیری پرونده های حقوقی و کیفری متعددی شده که در اصطلاح حقوقی به آن ها دعاوی در امور گمرکی گفته می شود. در این مقاله از وکیل ناصری، به بررسی ابعاد مختلف این دعاوی، مراحل رسیدگی، مراجع صالح و نقش وکیل متخصص در این حوزه خواهیم پرداخت.
گمرک چیست و چه نقشی در تجارت دارد؟
گمرک یک سازمان دولتی است که مسئولیت اجرای قوانین و مقررات مربوط به ورود و خروج کالا از مرزهای یک کشور را بر عهده دارد. این نهاد، بر ارزش، نوع و مقدار کالای وارداتی یا صادراتی نظارت کرده و بر اساس تعرفه های مصوب، مالیات و عوارض مربوطه را اخذ می کند. همچنین وظیفه جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق، کالاهای ممنوعه و کالاهایی که مغایر با منافع ملی هستند نیز بر عهده گمرک است.
مفهوم دعاوی در امور گمرکی
دعاوی در امور گمرکی شامل کلیه اختلافاتی است که در فرآیند ترخیص کالا، تعیین تعرفه، ارزش گذاری، اجرای معافیت ها، تشخیص قاچاق یا جرائم گمرکی، میان اشخاص حقیقی یا حقوقی با اداره گمرک ایجاد می شود. این دعاوی ممکن است ماهیت حقوقی، کیفری یا اداری داشته باشند و رسیدگی به آن ها مستلزم آشنایی دقیق با قوانین گمرکی، آیین نامه ها، رویه های بین المللی و تجربه عملی در این حوزه است.
انواع دعاوی گمرکی
دعاوی گمرکی به انواع مختلفی تقسیم می شوند که بسته به موضوع اختلاف، فرآیند رسیدگی و مراجع صالح آن متفاوت است. برخی از مهم ترین این دعاوی عبارت‌اند از:
1. اختلاف در تعیین تعرفه یا ارزش کالا
یکی از شایع ترین انواع دعاوی، اختلاف بر سر ارزش گذاری یا طبقه بندی کالاست. در این حالت، گمرک ممکن است کالایی را با تعرفه‌ای خاص مشمول عوارض بیشتر بداند، در حالی که واردکننده نظر دیگری دارد.
2. اجرای ناقص یا ناصحیح معافیت‌های گمرکی
برخی از شرکت ها، به دلیل برخورداری از مجوزهای خاص یا فعالیت در مناطق ویژه اقتصادی، از پرداخت حقوق گمرکی معاف هستند. اما در مواردی این معافیت به درستی اعمال نمی شود و زمینه دعوی حقوقی فراهم می گردد.
3. توقیف کالا به ظن قاچاق
در صورت شناسایی تخلف، گمرک ممکن است کالا را توقیف و پرونده ای تحت عنوان قاچاق تشکیل دهد. رسیدگی به چنین مواردی معمولاً جنبه کیفری دارد.
4. مطالبه جریمه‌های گمرکی
در بسیاری از موارد، گمرک به دلیل تخلف در اظهار کالا یا نقص در مدارک، جریمه هایی را تعیین می کند. اشخاص می توانند نسبت به این جریمه ها اعتراض کنند.
مراجع رسیدگی به دعاوی گمرکی
رسیدگی به دعاوی در امور گمرکی در ایران تابع مقررات خاصی است و بسته به ماهیت دعوی، در مراجع مختلف انجام می شود. مهم‌ترین این مراجع عبارت اند از:
1. کمیسیون رسیدگی به اختلافات گمرکی
اولین مرجع رسیدگی به اختلافات مربوط به تعرفه، ارزش گذاری و سایر موارد فنی، کمیسیون مذکور است. این کمیسیون در اداره گمرک تشکیل می شود و آرای آن قابل تجدیدنظر است.
2. کمیسیون تجدیدنظر گمرکی
اگر طرفین به رأی کمیسیون اول معترض باشند، می توانند درخواست تجدیدنظر دهند تا پرونده در این مرجع بررسی شود.
3. دیوان عدالت اداری
در مواردی که تصمیمات گمرک یا کمیسیون ها خلاف قانون یا موجب تضییع حقوق اشخاص باشد، امکان طرح شکایت در دیوان عدالت اداری وجود دارد.
4. محاکم کیفری
در صورت طرح اتهام قاچاق یا جرایم مشابه، پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می شود. در این مرحله، داشتن وکیل خبره برای دفاع بسیار حیاتی است.
قوانین و مقررات حاکم بر دعاوی گمرکی
برای رسیدگی به دعاوی گمرکی، باید به مجموعه ای از قوانین و مقررات استناد کرد. مهم ترین این منابع عبارت اند از:
-
قانون امور گمرکی مصوب ۱۳۹۰
-
آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی
-
قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز
-
قوانین مربوط به مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی
-
مقررات بین‌المللی مانند کنوانسیون کیوتو و توافقات سازمان تجارت جهانی (WTO)
نقش وکیل در دعاوی در امور گمرکی
با توجه به پیچیدگی موضوعات گمرکی، همراهی با وکیلی مجرب و آشنا به رویه های این حوزه می تواند تأثیر مستقیمی بر نتیجه دعوی داشته باشد. وکیل متخصص، علاوه بر تحلیل حقوقی دقیق موضوع، قادر است:
-
از حقوق موکل در کمیسیون های گمرکی و محاکم دفاع کند
-
مدارک و مستندات قوی جهت اثبات ادعا یا رد اتهام تهیه نماید
-
روند رسیدگی را تسریع کند و از اطاله دادرسی جلوگیری نماید
-
در تنظیم اعتراض ها، لوایح و دفاعیه ها دقت حقوقی لازم را داشته باشد
نکات کلیدی در پیشگیری از دعاوی گمرکی
پیشگیری همواره بهتر از درمان است. فعالان اقتصادی با رعایت نکات زیر می توانند احتمال بروز دعاوی در امور گمرکی را به حداقل برسانند:
-
اظهار صحیح و دقیق کالا در سامانه گمرکی
-
استفاده از مشاور گمرکی در تهیه اسناد و مدارک
-
آگاهی کامل از تعرفه ها و بخشنامه های به روز گمرک
-
اطمینان از صحت مجوزها و معافیت های اعلام شده
-
هماهنگی با وکیل قبل از ترخیص‌های خاص یا حساس
نتیجه گیری
در دنیای پیچیده تجارت بین الملل، اختلافات گمرکی امری اجتناب ناپذیر است. اما شناخت دقیق فرآیندهای گمرکی، بهره گیری از دانش تخصصی و استفاده از خدمات حقوقی مناسب، می تواند مسیر این اختلافات را به نفع اشخاص تغییر دهد. دعاوی در امور گمرکی اگرچه چالش برانگیز هستند، اما با مشاوره و همراهی وکیل آگاه، قابل پیگیری و مدیریت خواهند بود. در نهایت، هدف از طرح این دعاوی، تحقق عدالت، شفافیت و رعایت حقوق واردکنندگان، صادرکنندگان و دولت است.