ربا یا نزول ، به عنوان یکی از اعمال و جرایمی است که از گذشته تا کنون توسط انسانها به کرات ، به وقوع می‌پیوندد . کلمه ی ربا در قرآن به معنای سود ظالمانه در معامله و تجارت است و در معنای عرفی به معنای زیادتر از اصل مال گرفتن است که به شدت در شرع اسلام ، نهی شده است و حرام است .
رباخواری یا نزول خواری درواقع ، همان عمل دریافت ربا است و به عبارتی ،حالتی است که فرد ، پول یا وجهی اضافی از طرف مقابلش دریافت می نماید .
امروزه ، ایده ی بانکداری بدون ربا طرحی است که اقتصاددانان مسلمان در مواجهه با گسترش روزافزون بانک‌ها و ارتقای نقش آنها در نظام اقتصادی کشورهای اسلامی برای جلوگیری از انجام عملیات بانکی ربوی، مطرح کرده‌اند.
تفاوت ربح و سود با ربا
در سود ، طرفین هر دو در ایجاد سود حاصل شده ، نقش مشارکتی دارند و فعالیتی را داشته اند و به عبارتی ؛ گویی هر دو عامل کار و سرمایه ، مزد زحمات و سرمایه های خود را می گیرند و به دلیل تشریک مساعی که داشته اند ، سود حاصل را میان خود تقسیم می نمایند در حالی که در ربا ، ربا گیرنده یعنی کسی که پول اضافی را دریافت می کند و صاحب سرمایه است ، در تحقق دارایی های نقدی حاصل شده ، مشارکت مستقیمی ندارد ولی پول اضافی دریافت خواهد کرد .
ربا در قانون اساسی
در بند ۱ ماده ی ۱ قانون نحوه ی اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی ، ربا بر دو نوع است :
۱ . ربای قرضی که منظور همان بهره ، وجه و مقدار اضافه ای است که مقرض ( قرض دهنده ) از مقترض ( قرض گیرنده ) دریافت می نماید.
۲ . ربای معامله ای که به موجب آن ، مقدار زیاده ای است که یکی از طرفین معامله ، زائد بر عوض یا معوض ، از طرف دیگر دریافت می نماید البته درصورتی که عوضین معامله ، مکیل یا موزون و به صورت کلی ، عرفا یا شرعا از جنس واحد باشند . مساله ی عدم برابر بودن دو‌کالای مورد معامله ، در ربای معامله ای مطرح است .
معاملات ربوی نیز ، معاملاتی هستند که دریافت کننده ی ربا بدون اینکه عملی را انجام دهد و تلاشی را انجام داده باشد ، مقدار مازادی را دریافت می کند که مستحق آن نمی باشد. معاملات ربوی در عالم اقتصاد نیز ، موجب تبانی بوده و قبیح هستند .
تعریف جرم ربا
همانطور که گفته شد ، علاوه بر آنکه نزول ( ربا ) عملی ناپسند و مزموم بوده و از نظر دینی نیز امری حرام است ، در عالم کیفری هم‌چنین ، جرم محسوب می شود و لذا بایستی هم چون سایر جرایم ، ارکان سه گانه ی جرم را دارا باشد .
قانونگذار ذیل ماده ی ۵۹۵ قسمت تعزیرات مصوب ۱۳۷۵ قانون مجازات اسلامی ، اینگونه به جرم انگاری ربا می پردازد :
هرگونه توافق بین دو یا چند نفر ، تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن ، که جنسی را با شرط اضافه با همان جنس مکیل و موزون ، معامله کند یا اضافه بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید، ربا محسوب و جرم شناخته می‌شود . مرتکبین اعم از ربادهنده ، رباگیرنده و واسطه ی بین آنها ، علاوه بر رد اضافه به صاحب مال ، به شش تا سه سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق و نیز معادل مال مورد ربا به عنوان جزای نقدی (جزای نقدی از نوع نسبی است چراکه ، میزان آن ، دقیقا مشخص نمی باشد که با توجه به میزان مال مورد ربا ، مقدارش هم متفاوت خواهد بود ) محکوم می گردد .
بنابراین ، مجازات جرم ربا در ماده ی فوق الذکر، مشخص شده است و نکته ی حائز اهمیت آنکه ، هرچند با توجه به اصول و قواعد کلی ، واسطه ی ربا معاون محسوب می شود ولی در این خصوص ،دارای مجازات مستقلی است .
هم‌چنین ، به موجب تبصره ی های ماده ی ۵۹۵ در صورتی که صاحب مال ( ربا دهنده ) معلوم نباشد ، مال مورد ربا ، درحکم اموال مجهول المالک می باشد و نیز ، هر گاه ثابت شود که مضطر به پرداخت مال یا وجه اضافی بوده است ، از مجازات این ماده معاف می شود .
به علاوه ، ربای میان زن و‌شوهر یا پدر و فرزند و یا زمانی که مسلمان از کافر ربا دریافت می کند ، مشمول مقررات مربوط یه جرم ربا که بیان شد ، نمی باشد .
نمونه شکواییه جرم ربا
مشخصات شاکی : …..
مشخصات مشتکی عنه : …..
وکیل یا نماینده قانونی در صورت وجود : …..
موضوع شکایت : رباخواری
تاریخ وقوع جرم : …..
ادله وقوع جرم : …….
شرح شکواییه
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب ….
باسلام
احتراما به استحضار می رساند که مشتکی عنه دو سال گذشته مبلغ 50.000.000 ریال به اینجانب پرداخت نموده است. و ماهیانه مبلغ دو میلیون و پانصد هزار ریال ، ربا بابت مبلغ مذکور از اینجانب دریافت نموده است، که در طول دوسال گذشته با توجه به اقرار خود مشتکی عنه در قراردادهای مورخه …… مبلغ …… ریال ربا از اینجانب دریافت نموده است و باز هم اصل مبلغ را مطالبه می نماید ؛
لذا با تقدیم این شکوائیه مستنداً به ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی تعزیرات تقاضای رسیدگی و تعیین کیفر برای متهم موصوف را دارم .
نتیجه‌گیری
ربا یا نزول، همواره در ایران و سایر کشورها به عنوان یکی از رایج ترین جرایم به شمار می رود و از این رو ، به منظور جلوگیری از تبانی در اقتصاد کشورها ، از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد . رباخواران امروزه ، از روشهای جدیدی برای ارتکاب این جرم استفاده می نمایند و لذا اثبات وقوع آن اندکی پیچیده می شود . ازاین رو ، اگر شما نیز گرفتار این مشکل شده اید یا اگر شاهد وقوع آن بوده اید ، می توانید برای مشورت با وکلای مجرب دفتر وکالت مهدی ناصری و همکاران تماس حاصل نمایید .