تعریف دیه و موارد کاربرد آن
جان و جسم افراد همیشه در شرع مقدس و قانون مجازات اسلامی دارای حرمت بوده‌اند. هیچ‌کس حق ندارد به جان یا بدن دیگری تعرض کند. حتی آسیب به انسان غیر زنده نیز تحت عنوان «جنایت بر میت» جرم‌انگاری شده است. به منظور مقابله با این امر، قانون‌گذار دیه را به عنوان مبلغ پولی در نظر می‌گیرد که برای جبران خسارت ناشی از کشتن یا نقص عضو به شخص زیان‌دیده پرداخت می‌شود.
دیه یا خون‌بها ماهیتی دوگانه دارد. برخی آن را مجازات می‌دانند، در حالی که دیگران آن را خسارت می‌دانند که به زیان‌دیده پرداخت می‌شود. با این حال، قانون‌گذار در سال ۱۳۹۲ در ماده ۱۴ قانون مجازات اسلامی، دیه را به عنوان یکی از مجازات‌های اصلی معرفی کرده است.
در ماده ۱۷ قانون مجازات اسلامی، دیه در مواردی که امکان قصاص وجود ندارد و در جنایات غیرعمدی وارد می‌شود. دیه مقدر مبلغی است که شرع آن را مشخص کرده است، در حالی که دیه غیر مقدر یا ارش، مقداری است که شرع آن را تعیین نکرده و باید محاسبه شود.
تعریف دیه و ارش در مواد ۴۴۸ و ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی آمده است. این قوانین بر اساس قاعده فقهی “لاضرر و لاضرار فی الاسلام” تنظیم شده‌اند.
بنابراین، در جرایم غیرعمدی مثل تصادف، اگر آسیبی به جان یا اعضای بدن وارد شود، میزان دیه طبق حکم شرع تعیین می‌شود و باید به زیان‌دیده یا ورثه او پرداخت شود. در جرایم عمدی و ضرب و جرح نیز دیه وجود دارد. در صورتی که جرم عمدی باشد، اما امکان قصاص وجود نداشته باشد، دیه تعیین و پرداخت می‌شود. همچنین، در برخی موارد ممکن است که حکم قصاص صادر شود، اما بزه‌دیده یا اولیای دم راضی به دریافت دیه به جای قصاص شوند.
طبق ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی، مهلت پرداخت دیه در جرایم عمدی یک سال قمری است. در جرایم شبه‌عمد و خطای محض، به ترتیب دو سال و سه سال قمری از زمان وقوع جنایت مهلت برای پرداخت دیه وجود دارد. در صورتی که طرفین توافق کنند و مدت زمان مشخصی تعیین نشود، مهلت پرداخت دیه یک سال از زمان توافق خواهد بود. همچنین در صورت اثبات اعسار، مطابق قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، به این موضوع رسیدگی می‌شود.
در مورد دیه کامل سال ۱۴۰۳، مطابق با تغییرات جدید، مبلغ دیه کامل در این سال تعیین کرده‌اند. به همین دلیل، افراد باید توجه داشته باشند که پرداخت دیه بر اساس مبلغ جدید انجام می‌شود. در این راستا، دیه کامل سال ۱۴۰۳ نسبت به سال‌های گذشته ممکن است تغییرات قابل توجهی داشته باشد که بر تصمیمات قانونی تاثیرگذار است.
میزان و نرخ دیه کامل در سال ۱۴۰۳
میزان دیه برای جنایت توسط شارع تعیین شده است. دیه در دین اسلام برای مرد و زن مسلمان و مردان و زنان سایر دین‌های آسمانی متفاوت است. در محاسبه دیه، دیه مرد دو برابر دیه زن است. اما امروزه نیاز به بازنگری و بررسی مجدد این مسئله وجود دارد.
طبق قانون بیمه شخص ثالث مصوب ۱۳۹۵، قانون‌گذار مقرر کرده است که زن و مرد باید از بیمه حقوقی یکسانی از نظر دیه پس از حوادث رانندگی دریافت کنند. این قانون تنها در حوادث رانندگی اجرایی است و در این مورد مقدار دیه برای هر دو جنس برابر است.
دیه قتل و کشتن در ماه‌های حرام (رجب، محرم، ذی القعده و ذی الحجه) یک‌سوم افزایش می‌یابد که به آن تغلیظ دیه گفته می‌شود. این افزایش به دلیل حرمت این ماه‌ها است. برخی مکان‌ها مانند حریم کعبه نیز موجب تغلیظ دیه می‌شوند.
نرخ دیه هر ساله با توجه به شاخص تورم بانک مرکزی توسط قوه قضائیه تعیین و اعلام می‌شود. در سال ۱۴۰۳، دیه با رشد ۳۳ درصدی همراه بود. دیه کامل مرد در ماه‌های غیر حرام یک‌میلیارد و دویست میلیون تومان است. در ماه‌های حرام، یک‌سوم به آن اضافه می‌شود و دیه کامل مرد در این ماه‌ها به یک‌میلیارد و ششصد میلیون تومان می‌رسد.
دیه کامل زن نیز در سال ۱۴۰۳ ، برابر با مبلغ ششصد میلیون تومان در ماه‌های عادی و هشتصد میلیون تومان در ماه‌های حرام است.
درضمن ، میزان دقیق دیه ی اعضاء، منافع و جراحات انسان در فصل مربوط به دیات قانون مجازات اسلامی به تفصیل بیان شده است .
شایسته ی ذکر است که به استناد ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی ، در مورد ارش فرقی میان زن و مرد نیست و میزان ارش زن و مرد مساوی است با این توضیح‌که ، میزان ارش جنایت وارده بر اعضاء و منافع زن نباید بیش از دیه اعضاء و منافع او باشد، اگرچه مساوی با ارش همان جنایت در مرد باشد .
به علاوه ، به استناد ماده ی ۵۶۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ دیه ی زن و مرد در جراحات و اعضاء و منافع ، تا کمتر از یک سوم دیه کامل مرد ، یکسان است و چنانچه مازاد بر آن یعنی ثلث یا بیشتر از ثلث شود ، دیه ی زن ، نصف دیه ی مرد می باشد و تقلیل می شود .
نمونه دادخواست مطالبه دیه
خواهان : آقای ……..
خوانده : شرکت بیمه ……..
خواسته : مطالبه دیه
دلایل و منضمات :
1- شهادت شهود
2- نامه پزشکی قانونی و گزارشات پزشکی
3-گزارش پلیس راهنمایی و رانندگی و نیروی انتظامی
شرح دادخواست
ریاست محترم دادگاه حقوقی
با عرض سلام و احترام
وفق مدارک پیوست اینجانب …. در تاریخ …. در جاده … در حال تردد بودم که متاسفانه با خوردرو … برخورد کردم و دچار صدمات بدنی از جمله شکستگی پا شدم و راننده مقصر نیز متواری می شود. با عنایت به اینکه وسیله نقلیه دارای بیمه شخص ثالث است و برابر قرارداد، شرکت بیمه فوق ، باید از محل آن دیه پرداخت گردد ؛ لذا باتوجه به ماده 226 قانون مدنی تقاضای محکومیت شرکت بیمه … و صندوق تامین خسارت های بدنی به ایفا تعهدات قراردادی و قانونی مبنی بر پرداخت دیه به انضمام کلیه خسارات دادرسی مورد استدعاست .
علی‌ایحال، یکی از مهم‌ترین موضوعات پرونده‌های حقوقی که بشر همواره با آن سروکار داشته است، مسائل حقوقی مرتبط با دیه می‌باشد. همچنین بسیاری از جرایم در نهایت به پرداخت دیه منتهی می‌شوند. به طور کلی، هر نوع جراحت یا آسیبی که به شخصی وارد شود و منجر به زیان گردد، مشمول پرداخت دیه خواهد بود. از این رو، وکیلی که به قانون مجازات اسلامی تسلط دارد و با مفاد آن آشناست، می‌تواند بهترین مشاور و راهنما در این زمینه باشد. از این رو ، شما نیز می توانید بدین منظور ، با دفتر وکالت مهدی ناصری و همکاران تماس حاصل فرمایید