تعریف دیه و موارد کاربرد آن
همواره جان و جسم افراد، در شرع مقدس و به تبع آن، در قانون مجازات اسلامی، دارای حرمت بوده و هیچ کس، حق ندارد به جان و بدن دیگری، تعرض و سوء قصد کند تا جایی که هر گونه تعرض و آسیب به انسان غیر زنده هم تحت عنوان جنایت بر میت جرم‌انگاری شده است ؛ از این رو به منظور مقابله با این امر ، قانونگذار دیه را به عنوان مبلغ پولی در نظر می‌گیرد که زیان زننده ی به جسم کسی به سبب کشتن یا نقص عضو به منظور جبران آن و پیشگیری دوباره از آن ، بایستی به زیان دیده بپردازد .
دیه یا همان خون بها ، دارای ماهیتی دو‌گانه است چراکه ، برخی با استدلالهایی که دارند ، دیه را به نوعی مجازات می دانند ولی برخی دیگر ، آنرا خسارت می دانند که به شخص زیان دیده پرداخت می شود .
درنهایت ، با وجود اختلافات و نظرات متعدد در این خصوص، قانون گذار در سال ۱۳۹۲ و در ماده ی ۱۴ قانون مجازات اسلامی ، از دیه به عنوان یکی از مجازات های اصلی یاد می‌کند .
در ماده ی ۱۷ ق م ا ، دیه اعم از مقدر یا غیر مقدر در مواردی که به هر دلیلی امکان قصاص وجود ندارد و همچنین در مورد جنایات غیر عمدی ، وارد است .
منظور از دیه ی مقدر ، دیه ای است که مقدار آن در شرع ،معین است و منظور از دیه ی غیر مقدر ، ارش می باشد که چون مقدار آن در شرع مشخص نیست به آن ، دیه ی غیر مقدر می‌گویند که بایستی محاسبه شود .
تعریف دیه و ارش به ترتیب ، در مواد ۴۴۸ و ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ آمده است که مبنای آنرا می توان قاعده فقهی حقوقی “لاضرر و لاضرار فی الاسلام دانست ”.
بنابراین ، با توجه به این تعاریف می توان گفت ، در صورتی که جرایم غیر عمدی مثل تصادف، موجب آسیب به جان، اعضای بدن و منافع دیگری شود، میزان دیه به حکم شرع تعیین می‌شود که مجرم باید به شخص بزه دیده و یا ورثه او پرداخت کند. همچنین دیه در موارد جرایم عمدی و ضرب و جرح هم وجود دارد. با این توضیح که ؛ اگر جرم ، عمدی باشد ولی به دلایلی نشود مرتکب را قصاص کرد، دیه، تعیین و پرداخت خواهد شد. همچنین گاهی امکان دارد که حکم قصاص برای جرمی صادر شود، اما برحسب ، خود بزه دیده و یا اولیای دم او راضی به دریافت دیه به جای قصاص شوند و به عبارتی بین طرفین توافق صورت می گیرد .
شایسته ی ذکر است که ، به موجب ماده ی ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی ، مهلت پرداخت دیه در جرایم عمدی ، یک سال قمری و در خصوص جرائم شبه عمد و خطای محض، به ترتیب، دو سال قمری و سه سال قمری، از زمان وقوع جنایت می باشد و البته ، در موارد توافق و مصالحه بر دیه و عدم تعیین مدت زمان، مهلت پرداخت دیه، ظرف یک سال از زمان تراضی طرفین بر دیه خواهد بود . همچنین در مورد دیه نیز ، در مواردی که اعسار ، ثابت شود ، مطابق قانون نحوه ی اجرای محکومیتهای مالی بدان رسیدگی می شود .
میزان و نرخ دیه در سال ۱۴۰۴
میزان دیه از سوی شارع برای جنایت ، تعیین شده است . میزان دیه در دین اسلام برای مرد و زن مسلمان و مردان و زنان سایر دین‌های آسمانی متفاوت است. هرچند در محاسبه ی دیه ، دیه ی مرد ، دوبرابر دیه ی زن می باشد ولی امروزه نیازمند بررسی ها و بازنگری های مجدد است همانطور که ؛ در قانون بیمه ی شخص ثالث مصوب ۱۳۹۵، قانون مقرر کرد که هر دو زن و مرد باید از طریق بیمه ، حقوقی دریافت یکسانی از لحاظ دیه پس از وقوع حوادث رانندگی داشته باشند البته که ، این قانون تنها در حوادث رانندگی قابل اجراست و صرفا در این مورد ، مقدار دیه در هر دو مورد برابر خواهد بود. همچنین ، دیه ی قتل و‌کشتن ، در چهار ماه رجب ، محرم ، ذی القعده و ذی الحجه ، به مقدار یک‌سوم افزایش می یابد که بدان تغلیظ دیه گویند به این دلیل که اینها ماه‌های حرام هستند ، به علاوه برخی از مکانها هم‌چون حریم کعبه هم به همین صورت باعث تغلیظ دیه می شوند .
نرخ دیه ، هر ساله، با توجه به شاخص تورم بانک مرکزی توسط قوه قضاییه تعیین و رسما اعلام می شود و بر همین اساس ، در سال ۱۴۰۴ با رشد سی و سه درصدی همراه بوده است . دیه کامل مرد در سال ۱۴۰۴ ، در ماه‌های غیر حرام یا عادی، یک میلیارد و ششصد میلیون تومان است و در ماه‌های حرام به مقدار یک سوم دیه به آن اضافه می‌شود و در نتیجه دیه کامل مرد در ماه‌های حرام معادل دو‌میلیارد و صد و سی و سه میلیون تومان است.
درضمن ، میزان دقیق دیه ی اعضاء، منافع و جراحات انسان در فصل مربوط به دیات قانون مجازات اسلامی به تفصیل بیان شده است .
شایسته ی ذکر است که به استناد ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی ، در مورد ارش فرقی میان زن و مرد نیست و میزان ارش زن و مرد مساوی است با این توضیح‌که ، میزان ارش جنایت وارده بر اعضاء و منافع زن نباید بیش از دیه اعضاء و منافع او باشد، اگرچه مساوی با ارش همان جنایت در مرد باشد .
به علاوه ، به استناد ماده ی ۵۶۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ دیه ی زن و مرد در جراحات و اعضاء و منافع ، تا کمتر از یک سوم دیه کامل مرد ، یکسان است و چنانچه مازاد بر آن یعنی ثلث یا بیشتر از ثلث شود ، دیه ی زن ، نصف دیه ی مرد می باشد و تقلیل می شود .
بیشتر بخوانید : طلاق توافقی
نمونه دادخواست مطالبه دیه
خواهان : آقای ……..
خوانده : شرکت بیمه ……..
خواسته : مطالبه دیه
دلایل و منضمات :
1- شهادت شهود
2- نامه پزشکی قانونی و گزارشات پزشکی
3-گزارش پلیس راهنمایی و رانندگی و نیروی انتظامی
شرح دادخواست
ریاست محترم دادگاه حقوقی
با عرض سلام و احترام
وفق مدارک پیوست اینجانب …. در تاریخ …. در جاده … در حال تردد بودم که متاسفانه با خوردرو … برخورد کردم و دچار صدمات بدنی از جمله شکستگی پا شدم و راننده مقصر نیز متواری می شود. با عنایت به اینکه وسیله نقلیه دارای بیمه شخص ثالث است و برابر قرارداد، شرکت بیمه فوق ، باید از محل آن دیه پرداخت گردد ؛ لذا باتوجه به ماده 226 قانون مدنی تقاضای محکومیت شرکت بیمه … و صندوق تامین خسارت های بدنی به ایفا تعهدات قراردادی و قانونی مبنی بر پرداخت دیه به انضمام کلیه خسارات دادرسی مورد استدعاست .
علی ایهالحال ، یکی از مهم‌ترین موضوعات پرونده‌های حقوقی که همواره بشر با آن سروکار داشته ، مسائل حقوقی مرتبط با دیه است ، همچنین بسیاری از جرایم در نهایت ،منجر به پرداخت دیه خواهد بود ؛ از این جهت که ، به طور کلی هر گونه جراحت یا آسیبی که منجر به زیان رساندن به شخصی شود، مشمول پرداخت دیه خواهد شد و از این رو ، وکیلی که به موجب تسلط به قانون مجازات اسلامی ، آگاه به مفاد قانون است ، می تواند بهترین مشاور و راهنما در این زمینه باشد . از این رو ، شما نیز می توانید بدین منظور ، با دفتر وکالت مهدی ناصری و همکاران تماس حاصل فرمایید .